De hartsoetra – Vorm is leegte, leegte is vorm

Het mahayana boeddhisme benadrukt het niet kunnen kennen van de werkelijkheid via analyse. Analyse is belangrijk en goed om te doen, ervaring is sterker. Alles wat bestaat in de wereld komt voort uit en is sunyata, het woord voor leegte (ku in het Japans). En sunyata en de dingen zijn een. Er bestaan ontzettend veel metaforische vergelijkingen die dit proberen uit te drukken. Thich Nhat Hahn duidt leegte aan als oceaan, vormen als golven. Bill Porter spreekt over leegte als een seamless fabric. De werkelijkheid is een naadloos weefsel, waaruit alle dingen zijn geweven. De werkelijkheid verandert voortdurend, niets bestaat op zichzelf, alles is onderling afhankelijk. Dit naadloze weefsel roept bij mij een beeld op. Een gebreide trui bestaat uit wol, en dus uit schapen, schapenboer, schaapscheerder, gras, zon, water. De drager zit in de trui, de waslijn, de winter, de jas. Wat gebeurt er met de trui die uitgehaald wordt? Het is weer weefsel, met alle elementen erin die ik opnoemde. Is dit weefsel nog steeds trui? Ja en nee, tegelijkertijd, en dit was voortdurend zo.

Wij worden omringd door vormen. Vormen als in objecten die je kunt vastpakken. Vormen die je niet kunt vastpakken, bestaan ook: gedachten, gevoelens, oordelen en redenaties. En ook bestaan vormen als in rollen: vader, kind, collega, vriend, echtgenoot of buurman. Vormen zijn voor ons echt. Een object, tastbaar of niet tastbaar, is waarheid. En wij bevestigen de waarheid door objecten te benoemen via de taal. Je zou kunnen zeggen dat de taal bedoeld is om vorm te geven aan de werkelijkheid, aan wat wij om ons heen zien, denken en voelen. Vormen zijn dan ook niet verdacht. Ze zijn een vast onderdeel van ons leven, van onze wereld. Vormen bestaan echt. De hartsoetra benadrukt dat vormen alleen bestaan in de geest. De geest vormt een beeld van de werkelijkheid door de dingen te onderscheiden. Deze dingen bestaan echter niet op zichzelf, maar bestaan uit al het bestaande, stelt de hartsoetra, vormen zijn ook leegte. Met andere woorden: wij leven in de veronderstelling dat de vormen die wij waarnemen, alleen de vormen zijn. Een stoel is een stoel en geen tafel. Een oog is een object om mee te zien. En de hartsoetra wijst dit af en spreekt even later over geen oog. Waarom?

Laten we nog even bij het oog stilstaan. Een oog is dus alleen een oog, waarmee wij kijken. Wij denken dat een oog een geïsoleerd ding is, dat af te scheiden is van andere dingen, dat iets kan wat andere dingen niet kunnen. De hartsoetra stelt dat een oog ook leegte is. En dat een oog geen oog is. Wat is een oog? Een oog bestaat uit netvlies, lichtgevoelige cellen, zenuwen, vocht, pupil. Een oog is dus een verzameling aan onderdelen. Kan een oog zien? Om te zien zijn de hersenen noodzakelijk. In de hersenen vertalen zintuigelijke informatie zich in beelden van de dingen. Een oog bestaat uit onderdelen, en de hersenen zijn onderdeel van het oog. En als de hersenen via het oog een vogel opmerken, wordt deze vogel onderdeel van het oog en van ons. Onze geest bewerkt de vorm tot vogel. Deze opsomming wil zeggen dat het oog geen ding op zich is, maar bestaat uit delen, hersenen, geheugen, inkleuren van tussen de beelden en uit alle ervaringen die je gehad hebt. En daarom stelt de hartsoetra dat een oog bestaat uit alles wat geen oog is. En dat is de reden dat er geen oog, oor, neus, tong, lichaam geest staat. Het oog bestaat niet als op zichzelf staand voorwerp, want opgebouwd uit al het andere.

En nu nog de leegte. Leegte wil in feite zeggen, ondeelbaarheid. De werkelijkheid is ondeelbaar. De werkelijkheid is eenheid. Is oneindige ruimte. Alles wat bestaat is onderling verbonden, want is een. Alles wat bestaat, verandert voortdurend. Alles vernieuwt zich elk moment tot een nieuw te vormen werkelijkheid. Als vormen

echt alleen vorm zouden zijn, zouden zij niet veranderen. Maar alle vormen veranderen, en dat komt doordat ze leegte zijn. Wij delen de werkelijkheid noodgedwongen op. We denken dat alleen de delen echt zijn, de vormen, en we ervaren de ondeelbaarheid niet.

De ondeelbaarheid kennen, zien, betekent de oorspronkelijke natuur te zien (kensho). Al het bestaande is tijdelijk van vorm. Hieraan lijden wij omdat wij gehecht zijn aan vormen. Al het bestaande komt voort uit de ondeelbare eenheid, emergentie. Vorm is leegte, leegte is vorm.

Zo, nu de hoogste tijd voor een kopje koffie. Ook vorm en leegte..

Martin Myoki Pol