Xin Xin Ming – Onbeweeglijk worden en zien dat ik bewogen word

Dit fragment kun je opvatten als een directe verwijzing naar zazen.

Zoals al gezegd is de xinxin ming poëzie. Het is geen tekst om te analyseren en dan te weten wat hier gezegd wordt. Sengcan vond woorden voor het onzegbare en beelden voor het onzichtbare. Hoe stop je beweging in een voortdurend bewegende wereld, geest, bladeren in een boom? Terugkeren naar stil zijn. Waar is de stilte in een wereld vol geluiden? Beweging stoppen en via stil zijn naar de complete beweging? Tsja, hoe dan? En welke twee aspecten bedoelt Sengcan? En wat is eenheid?

Precies dit is wat mijn bewustzijn doet als er iets nieuws en onbekends opdoemt. Als een hondje snuffelt hij aan een nieuwe gast. Even ruiken, er omheen lopen, nog eens snuffelen: en dan loopt het hondje naar zijn mand. Gerustgesteld, zeker; het evenwicht weer hersteld. Ons bewustzijn moet zich echter permanent verhouden tot gasten, tot objecten, dingen, gevoelens, waarnemingen en gedachten. Permanent gesnuffel, wegen en dan actie. Dit is wat Sengcan bedoelt, zoals ik het lees, met zijn woorden beweging. Hij roept op de beweging te stoppen terwijl het bewustzijn zoals hierboven uitgedrukt snuffelt. Met het bewustzijn breng ik beweging. Ik voeg beweging – interpretatie, meningen – toe aan wat Sengcan ongetwijfeld de natuurlijke beweging, dat wat gaande is, noemde.

Maar, zoals we weten is deze beweging van het bewustzijn behalve natuurlijk ook belastend. Door te veel in te gaan op prikkels bezorgen we onszelf stress, onbehagen en vermoeidheid. Bovendien construeren we onze versie van de werkelijkheid.

Dit alles kan leiden tot een gevoel tegengesteld aan eenheid. Afgescheidenheid door beweging toe te voegen. Als we met zazen beginnen, en ook als we gevorderd zijn, kennen we deze beweging aan den lijve. Door in te gaan op wat al stilzittend langskomt, voegen we beweging toe. Alsof we met een stok rondjes draaien in water. Wat gebeurt er als we stilhouden, als we onbeweeglijk zitten en de geest laten produceren wat het kennelijk moet produceren. Als we even niet iets doen?

Dan worden we ons de beweging die inherent is aan het bestaan gewaar. Dan ontwaren we dat al het bestaande voortdurend ontstaat en verschijnt. We kunnen dan concluderen dat niets op zichzelf bestaat, en dat al het bestaande uit het ene voortkomt.

Sengcan heeft een aantal keer onze onderscheid makende en grijpende geest benadrukt. De geest die indeelt, interpreteert en oordelen geeft. Dit is onze kleine geest, volgens Suzuki. Er bestaan scholen in het boeddhisme die zich richten op het actief stoppen van de dagelijkse, geestelijke activiteiten. Heel precies worden emoties en gedachten onderscheiden en stopgezet. De zen van Sengcan richt zich, misschien door de taoïstische invloed, op de natuurlijke staat van de geest. Wat doet de natuurlijke geest? Interpreteren, analyseren, indelen, de geest graast als een schaap (Suzuki). De visie van Sengcan op deze natuurlijke beweging is niet negatief, zoals bij ons wel vaak het geval. Sengcan lijkt te zeggen dat we kunnen stoppen toe te voegen. Ch’an raadt je aan de natuurlijke beweging ruimte te geven, en zo de beweging te stoppen. Je laat water helder worden door te wachten op geen beweging. Actief stoppen is weer een activiteit die je onderneemt terwijl je eenheid zult ervaren als je alle activiteiten laat. Als je niet iets doet, of je niet iets doet wanneer je iets doet.

En dit brengt Sengcan tot uiting met de twee laatste regels van dit fragment. Blijf je veel eigen beweging genereren, blijf je actief, gebruik je vooral eigen kracht, is de kans groot dat je in categorieën, dit of dat, gevangen blijft. Op te gaan in de stroom die de werkelijkheid is, te zien dat alle verschijnselen steeds weer ontstaan, te wachten in aandacht, brengt de eenheid tevoorschijn. De eenheid kennen verandert je perspectief op je leven ingrijpend. Je wordt je bewust dat er beweging is, en dat ik bewogen word.

Martin Myoki Pol