Xin Xin Ming – De grote weg gaan
De Grote Weg gaan is niet moeilijk,
Voor wie geen voorkeur of afkeer kent.
Indien je noch walging noch verlangen hebt,
Zul je het geheel doorzien.
September 8, 2020
Teisho: Xin Xin Ming – De grote weg gaan
De eerste twee regels van de xinxin ming worden ook wel ingezet als koan. Wat is de Grote Weg? Waarom is het gaan van de weg niet moeilijk? En wat is geen voorkeur noch afkeer?
Wat bedoelt Sengcan met geen voorkeur en afkeer? Het hebben van een voorkeur en een afkeer is misschien wel ons meest karakteristieke kenmerk. Zou Sengcan willen dat wij voorkeuren opgeven, dat we over onze afkeer heenstappen? En wat heeft dat te maken met de grote weg?
Voordat ik begin met het duiden van deze tekst, is het eerst nodig op te merken dat de woorden een ervaring uitdrukken. Wij kunnen geneigd zijn een woord te lezen en dan te denken dat we weten wat er staat. De uitnodiging is je te laten doordringen door de woorden. Wat is de Grote Weg, wat is voorkeur? Wat heeft voorkeur met vertrouwen in het hart te maken? Kun je de grote weg vastpakken? Kun je het hart aanraken? Ja dat kan!
Goed, we gaan verder. Wat gebeurt er als je je gedachten vijf minuten nauwgezet volgt? Bij de meesten is er een stroom van gedachten. Een belangrijk deel van onze gedachten gaan over wat we vinden van wat er gebeurt, wat er gebeurd is en van wat er zou moeten gebeuren. Aan alles wat gebeurt, hangen we direct een oordeel. Zonder dit te willen, zonder dit te weten en zonder dat wat we vinden veel invloed heeft op wat er daadwerkelijk plaatsheeft. En tegelijkertijd is het van belang iets te vinden van wat er gebeurt, omdat van ons gevraagd wordt iets te doen. En dit is steeds de beweging die we mentaal maken: wat gebeurt er en wat vind ik ervan?
Dus nogmaals de vraag aan Sengcan? Wilt u dat ik mijn voorkeuren en afkeer afzweer? Al denkend over de vraag wat bedoelt Sengcan bedacht ik dat ik er op een aantal manieren naar kan kijken.
Het eerste perspectief is dat voorkeur en afkeer onwenselijk zijn en dat dit een “ziekte van de geest” is. Dit vooral omdat je door iets te vinden de ervaring laat stollen. Stel, mijn buurman haalt de schutting neer tijdens mijn vakantie. Deze hadden we net met zorg neergezet en betaald. En stel dat ik verrast ben, niet goed bestand ben tegen veranderingen of verrassingen en dat ik met boosheid reageer op deze gebeurtenissen. Door mee te gaan met wat ik vind, laat ik de ervaring stollen en is de gestolde interpretatie voor mij de werkelijkheid. Ik bel aan en haal verhaal. En wat blijkt? Waargebeurd, maar niet bij mij: de schutting was tijdens een hevige storm omgewaaid en de buurman was alvast begonnen de rommel op te ruimen en had de boel afgevoerd. Door onaandachtig mee te gaan in wat je vindt, voeg je lijden toe en zie je de hulpvaardigheid van de buurman over het hoofd.
Het tweede perspectief op het couplet van Sengcan is dat zicht krijgen en houden op je voorkeuren en afkeer van het grootste belang is. Dit perspectief zegt in feite: we zijn voorkeur en afkeer, er van af willen is net als moeten stoppen met ademen of eten. Wat kunnen we wel doen? Onze voorkeuren en afkeer zien voor wat ze waard zijn. Ze zijn even veranderlijk als al het bestaande. Ze zijn niet waar, maar zijn mijn mening over wat er voorvalt. En mijn meningen zijn voorlopig. Net als alles wat ik of anderen bedenken. Afstand te doen van voorkeuren en afkeer is dus geen doel, vertrouwd zijn met mijn voorkeur en afkeer wel.
Een derde mogelijke perspectief zit opgesloten in de laatste twee zinnen. Onze voorkeur en afkeer zijn karakteristiek voor wie wij zijn, waar we in geloven, waarop we hopen. Deze door en door kennen, betekent onszelf kennen. Een van de opgaven van het spirituele pad is onszelf door en door te leren kennen. Ken uzelf, stond geschreven boven de poort van het orakel van Delphi. Het zelf te kennen, is het te vergeten (vrij naar Dogen in de Genjokoan). Het kennen van je voorkeur en afkeer, in combinatie met de wetenschap dat alles voortdurend verandert, dat alles onderling afhankelijk is, maakt je vrij van je voorkeur en afkeer. Daarom zou je het eerste couplet ook zo kunnen lezen:
de Grote Weg gaan is niet moeilijk voor wie zijn voorkeur of afkeer belichaamt.
Indien je walging en verlangen als voorlopig ziet, toont zich de eenheid.
En nu nog even: wat is de grote weg?
Martin Myoki Pol