Rohatsu – Zoek geen effect en ga door met zazen

Deze week vieren we in Zentrum de verlichting van de boeddha. Boeddhologen in de zentraditie weten zeker dat de verlichting van de boeddha op 8 december heeft plaatsgevonden. Ik geloof het graag. Wat is er mooier dan stil te staan bij de verlichtingservaring van een doodgewone jongeman die zich bevrijdde, onder de bodhiboom gezeten, nadat hij zich een grote vreugde uit zijn jeugd herinnerde. Wij zijn ook doodgewone jongemannen en jonge vrouwen. Er is hoop voor ons. Ook wij zijn in staat een bevrijd bestaan te leiden.

De verlichting van de boeddha staat voor mij voor een ervaring. Een moment, meestal zonder aankondiging, waarin een raam opengaat. Waar een opening geboden wordt uit de afgeslotenheid. Waarin er ruimte gegeven wordt te midden van vaststaande concepten. Waarin een subtiele vreugde vrijkomt. En ook, even gemakkelijk, een gevoel van diepe droefheid kan opkomen. Een verlichtingservaring is een ervaring waarin alles zo is. Het is zoals het is, een diep gevoelde conclusie met veelal een zucht die lucht geeft.

Het aardige is dat de boeddha zelf tot het uiterste ging om bevrijding te realiseren. Anders dan Suzuki adviseert, beoogde hij een duidelijk effect. De boeddha zocht het inzicht bij minstens twee leraren, hij zocht het in extreme lichamelijke oefeningen om hechting door te snijden, en hij bedacht dat stoppen met eten verlichting zou kunnen opleveren. Hij deed de oefeningen met het oog op een resultaat, op een doel. Hij wilde iets bereiken.

En zo doen wij ook aan zazen. Bij aanvang zijn er expliciete doelen gesteld aan zazen. We willen ontspanning, meer focus, minder lijden. Zo ging het met mij ook: zazen moest veel oplossen.

En toen kwam Suzuki bij mij langs. Zen mind beginners mind is overigens een van zijn boeken die ik hoop bij me te hebben wanneer ik aanspoel op een onbewoond eiland. Als je zazen beoefent met het oog op een effect, doe je de verkeerde zazen. Hoe zit dit dan? We zitten allemaal met een idee van een effect. Doen we dan allemaal voortdurend de verkeerde zazen? Is een verwachting hebben, impliciet of expliciet, per definitie verkeerd?

Aardig is om het verlichtingsverhaal van de boeddha er nog even bij te pakken. De boeddha deed er alles aan om verlichting te bereiken. Hij had een doel gesteld, een verwachting hoe dit doel te bereiken en hij stierf bijna terwijl hij verlichting najaagde. En dan vertelt hij over de plotselinge wending in deze zelfdestructieve beweging. Hij stopte met te willen, mijn woorden, en hij herinnerde zich een toestand die hij als kind had ervaren. Hij zat onder een boom, zag zijn vader en kon zich herinneren dat hij toen vrij was van een last. Deze toestand zocht hij weer en hij ging daartoe onder een boom zitten, in meditatie. De boeddha bereikte pas verlichting toen hij het najagen had opgegeven.

En zo lees ik de woorden van Suzuki. Ken je verwachtingen, ken je verlangen naar verlichting, naar wijsheid, ken ook je impliciete doelen. En laat deze los. Gewoon loslaten, gewoon laten, gewoon laten bestaan. Net zoals de boeddha vertrouwen we de ingeving die we ooit hadden om in zazen te gaan zitten. Hoe de dag ook verlopen is, in welke stemming ik ook ben, hoe ik ook vind dat de zazen verloopt: ik zit in zazen. En op een gegeven moment is er alleen dit zittende mysterie, dat bestaat, dat is en dat niet iets aan het doen is. Dat is het. Een belangeloze, tijdloze, beeldloze en doelloze activiteit.

Deze beoefening van zazen is verlichting. Maak je geen zorgen over een resultaat. Zazen is steeds weer leren alle verwachtingen te laten bestaan en deze niet vast te klampen. Vraag je je af wat het nut van zazen is, ga dan gewoon in zazen zitten. Doe het. Stel steeds minder vragen. Gewoon gaan zitten, steeds weer.

Martin Myoki Pol