Koan – de koan van alledag

Zelf denk ik dat de koans van toen vandaag dezelfde relevantie hebben. In elke koan is er een leerling, dat ben ik dus, die dat wil benaderen wat onkenbaar is. Het verlangen te weten wat een boeddha is, wat verlichting is, wat geboorte en dood zijn, achter deze begrippen te leren kijken is in ieder geval bij mij even groot dan de verlangens van leerlingen 1200 jaar geleden.

Desondanks, mocht je niet loskomen van het idee dat de koans voor jou geen relevantie hebben, dan hoef je niet bij de pakken neer te zitten. Koanstudie is toch mogelijk voor jou. Hoe?

Neem voor even je leven in ogenschouw. Wat zie je? Een aaneenschakeling aan dilemma’s, als het goed is. Steeds zijn er keuzes te maken, op basis van onvoldoende informatie. Dit leidt tot overwegingen, die je al dagdromend en prakkiserend voorbij ziet komen. Zit ik op mijn plek voor wat betreft mijn baan? Wil ik deze relatie echt? Hoe moet ik me verhouden tot mijn familie? Wat moet ik aanvangen met deze vriendschap? Moet ik de adviezen van de arts opvolgen of mijn eigen plan trekken? Hoe ga ik om met lijden? Van mezelf en van anderen? Hoe geef ik vorm aan mijn bezorgdheid over het klimaat? Wat is het goede doen? Wat is het kwade doen? Wat is vergankelijkheid? Wat is sterven?

Zie je wat er gebeurt? Dilemma’s is ons dagelijks leven zijn koans, in de zen betekenis van het woord. Hoe we met dit soort dilemma’s omgaan, lijkt op hoe we met koans omgaan. We doen ons uiterste best het dilemma met ons verstand op te lossen. Terwijl we weten dat dilemma’s niet op te lossen zijn zoals een Ikea kast in elkaar gezet kan worden. Dilemma’s laten zich niet in een gebruiksaanwijzing passen: ze zijn onoplosbaar, bestaan uit twee kwaden, de gevolgen van een keuze zijn niet te overzien.

De manier van omgaan met onze levensdilemma’s is identiek aan hoe we koans benaderen. Nadat we opnieuw ontdekt hebben dat het verstand geen soelaas biedt, worden we het dilemma. We laten de kwestie in ons rondgaan, het dilemma gaat in ons leven. En het kan zo zijn dat er een inzicht opwelt. Hoeft niet, geen verwachtingen koesteren hieromtrent is aan te raden. Het verstand wil antwoorden produceren, de boeddhanatuur biedt helderheid, bijv. ook in de complexiteit, in mijn egocentrisme en in het gebrek aan compassie. Inzicht in mijn drie vergiften, of vlekken, geeft helderheid in levensvragen. De vraag of ik in de goede relatie zit, heeft mogelijk een sterke egocentrische laag. Die te onderzoeken geeft helderheid die het verstand niet kan bieden.

Zo de dilemma’s in je leven te benaderen, betekent opnieuw vragen stellen over hoe je wezenlijke thema’s in je leven beziet. Het betekent onderzoeken en ervaren, in plaats van categoriseren. Het kan betekenen dat je opnieuw gaat kijken naar iets dat je dacht te kennen. Steeds opnieuw je leven bezien met nieuwe ogen, steeds een onderzoekende blik. Een dilemma nodigt uit tot onderzoek door de grote geest, in plaats van tot een uitgewerkt stappenplan.

Door zo in het leven te staan wordt mijn leven niet een probleem dat moet worden opgelost, maar een werkelijkheid die beleefd moet worden (Kierkegaard). Een koan moet dus beleefd worden in plaats van opgelost te worden.

Martin Myoki Pol