Het negende ernstige voorschrift
Ik beloof gelukkig, blijmoedig en compassievol te zijn jegens alle wezens.
September 8, 2020
Teisho: Het negende ernstige voorschrift
Dit voorschrift heeft mij altijd geïnspireerd. Altijd als ik deze zin uit hoor spreken, maakt mijn hart een vreugdesprong. Ik heb een weg gevonden, of de weg heeft mij gevonden, waar ik beloof gelukkig te zijn. Blijmoedig en compassievol zelfs.
Voor mij was zenbeoefening in het begin een poging onaantastbaar te worden. Wist ik natuurlijk niet toen. Geen last meer te hebben van een groot lijden. En van alle kleine lijden, als dit zo uitkwam. Ik zat serieus in zazen, in de verwachting dat dit me minder lijden, minder kwetsbaarheid zou brengen. In de eerste jaren realiseerde ik me dat zazen en het leven in de zendo niet onkwetsbaar zou maken. Ik voelde me alleen maar kwetsbaarder. In mijn werk werd ik omringd door het lijden van anderen, zag ik ongelukken gebeuren, ik zag mensen om mij heen ernstig ziek worden en overlijden. Een paar jaar heb ik geleden aan het lijden om me heen, totdat ik het punt bereikte dat ik er niet meer tegenop kon. Toen hoorde ik deze zin uitspreken. Ik beloof gelukkig te zijn. Wat? In dit leven, deze wereld, dit pijnlijk gedoe?
De zin begon te werken, en doet dat nog steeds. Ik word zelfs gelukkig van de zin. Traditioneel wordt dit negende voorschrift vertaald met een discipel van de Boeddha herbergt geen slechte zin (ill will). Vertalingen als ik beloof niet boos te zijn worden ook gebruikt. In plaats van boosheid zou je ook verongelijktheid kunnen denken. Ook al geef ik de voorkeur aan onze formulering, het is ook goed te weten dat de belofte niet boos te worden, niet verongelijkt te zijn, in de traditie ook gevolgd wordt. Dat zet de belofte gelukkig te zijn in een bepaald daglicht. De lijn die ik uit dit voorschriften haal, is niet zozeer niet meer boos (of verdrietig, of schaamtevol, of verliefd of gekwetst) te zijn, maar ermee vertrouwd te raken. En daardoor ben je er los van.
De belofte gelukkig te zijn lijkt nogal een opgave wanneer je je leven en de wereld in ogenschouw neemt. Gelukkig te zijn in een wereld en in een leven met groot lijden. Hoe moet je gelukkig zijn terwijl je weet dat je op een gegeven moment geliefden moet achterlaten? Hoe doe je dat? Mooi om te vermelden is dat Anderson in being upright uitgaat van de vertaling ik beloof niet boos te zijn en min of meer uitkomt op de gelofte ik beloof vriendelijk te zijn. Ondanks alle aanleiding tot verongelijktheid is er juist noodzaak vriendelijk te handelen.
Misschien is dat een eerste stap, dit voorschrift handen en voeten te geven. Vriendelijke woorden en vriendelijk gedrag als uitgangspunt, als basis, als oefening. Geduld oefenen past hier ook bij. Geduld hebben met anderen en met jezelf. Met het inzicht te leven dat het gelukkig maakt na te denken wat anderen gelukkig maakt. Stel je voor dat je opstaat met slechts de vraag: wat kan ik doen om mijn echtgenoot, kind, ouder, collega, buurman of wie dan ook gelukkig te maken? Vergeet niet te groeten, koffie te zetten, te glimlachen, even aandacht te schenken: kleine moeite met mogelijk groot plezier (mogelijk, want geen garanties). Ik beloof gelukkig te zijn betekent dan ik beloof er alles aan te doen anderen te ondersteunen, in het belang van anderen te handelen, rekening te houden met anderen.
Een ander perspectief is de levenshouding die uit het voorschrift spreekt. Beloven gelukkig te zijn in dit leven met dit vooruitzicht, in deze wereld, is een belofte die alleen gedaan kan worden door een moedige dwaas, of door een bange held. Tegen de verdrukking in, als een plantje dat tussen de stoeptegels groeit, ondanks het zwaard van Damocles dat boven ons hoofd hangt, is er iets in ons dat niet kapot kan. Kierkegaard schreef dat er moed voor nodig is om gelukkig te zijn. En zo te leven als hierboven beschreven, vergt moed. Je nek uitsteken, geven zonder garanties op teruggave. Niet om iets te bereiken, maar gewoon omdat ik en de ander een zijn. Er is geen onderscheid. Al het bestaande ondersteunt mijn leven. Wat een geluk!
Nog een perspectief op dit voornemen, is het gelukkig zijn ondanks dat het niet helemaal naar wens is. Als het geluk afhangt van een externe factor, zoals ik zal gelukkig zijn wanneer ik een goede relatie heb, is geluk voorwaardelijk. Het geluk in het voorschrift is juist onvoorwaardelijk. Geluk is intern, is verantwoordelijk zijn voor je leven (dus ook voor het lijden), niet te vluchten. Ik beloof gelukkig te zijn met de uitspraak van Schopenhauer in het achterhoofd: het ergste moet nog komen. In Japan bestaat het koesteren (of waarderen) van het imperfecte in de term wabi sabi. Gelukkig te zijn met het imperfecte is een geweldige oefening, we kunnen het de hele dag beoefenen. Deze teksten bevatten nooit geheel wat ik eigenlijk wilde zeggen. Ik kan vanaf nu zeggen dat ik de tekst nog even moet wabi sabi-en.
Martin Myoki Pol