Gewaarzijn

 

Dit gewaarzijn is je toevlucht.

Gewaar zijn van veranderlijkheid van gevoelens,

van houdingen, van stemmingen, van dingen die

veranderen en emoties die veranderen.

Blijf daarbij,

want het is een toevlucht die onverwoestbaar is.

Dat is niet iets wat verandert.

Het is een toevlucht waarop je kunt vertrouwen.

Het is niet iets dat je creëert.

Het is geen creatie.

Het is geen ideaal.

Het is zeer praktisch en heel eenvoudig, maar ook is het

gemakkelijk over het hoofd te zien of niet opgemerkt.

Wanneer je opmerkzaam bent, begin je het te zien:

het is zoals het is.

(Ajahn Sumedho – intuïtief gewaarzijn)

March 17, 2020

Teisho: Gewaarzijn

Sumedho (Ajahn betekent zoiets als meester) is de abt van het theravada klooster Amaravati, wat overigens doodloos betekent, in Engeland. Het klooster is in 1984 gesticht. De voordrachten van Sumedho zijn vertaald door een monnik en uitgegeven door de ouders van de monnik. Er zijn verschillen in de manier waarop het is zoals het is aangeduid worden. Sumedho noemt dit gewaarzijn, in de zen wordt dit aanwezigheid of aandacht genoemd. Het is zoals het is en er is alleen maar dit. Natuurlijk zit achter dit onderscheid een hele wereld aan betekenis, maar dit hoeft in de beoefening ervan geen verschil te maken.

De afgelopen periode hebben we samen onrust en afleiding verkend en hebben we gesproken over en geoefend met hara. Hara, ik hoop dat jullie dit ervaren hebben, is aanwezigheid. En aanwezigheid is in de terminologie van Sumedho gewaarzijn. Zelf zou ik zeggen, wanneer men zou vragen naar de verschillen tussen theravada en zen, dat in de theravada traditie expliciet geoefend wordt gewaar te zijn. Expliciete oefening. In de zentraditie wordt expliciet veel waarde toegekend aan de beoefening van zazen. Impliciet is zazen dan een oefening in aanwezigheid, of in gewaarzijn, zoals je wilt. Mijn doel met de bespreking van gewaarzijn, is jullie aan te zetten tot het expliciet trainen van gewaarzijn. Aanwezig zijn of gewaarzijn is de basis van onze beoefening.

Intuïtief gewaarzijn is een poging een begrip uit de Palicanon te vertalen: sati-sampajanna. In de Palicanon is er een aantal soetra’s waarin de Boeddha belangrijke aspecten uiteenzet van de vestiging van aandacht (Satipatthana soetra) en de plaats van de adem daarin (Anapanasati soetra). Sati-sampajanna wil zeggen: helder begrip; sati is de grove bewuste kennisneming van een ding, satisampajanna verwijst naar een bewust, intuïtief gewaarzijn van een object binnen zijn context, sati-panna is wijze opmerkzaamheid. Dit betekent dat iemand die ziet dat alle dingen, ook gedachten, gevoelens en lichaam, veranderlijk, onbevredigend en leeg (geen vaste kern) zijn, wijs is. En natuurlijk is dit precies wat de Boeddha inzag, toen hij in meditatie onder de Bodhiboom zat.

Begonnen we deze cyclus met onrust en het afgeleid zijn, daarna ontdekten we dat de adem en de hara beproefde middelen zijn om onrust en het afgeleid zijn te kunnen ervaren. Gewaarzijn is een begrip om de ervaring van dat wat er is aan te duiden. Helder begrip van wat er gaande is. Helder begrip omvat onze verwarring, bevangenheid en niet-weten. Het is als het bekijken van een bioscoopfilm: de werkelijkheid wordt op het filmdoek geprojecteerd en ik bekijk dit geprojecteerde. Ik maak er een verhaal van, ik vind er van alles van, ik voel er van alles bij. Als het eng wordt, doe ik mijn handen voor mijn ogen. Dit alles ben ik gewaar.

Intuïtief gewaarzijn is dus niets anders dan te zijn. Te zijn met wat er is. Te oefenen met alleen gewaarzijn. Alleen opmerken van wat er is, of zelfs alleen op te merken dat het er is. Wil je rust en kalmte, wees dan met je onrust en gespannenheid. Zazen is een geweldig middel om gewaarzijn te beoefenen. Zazen betekent zitten in aandacht. Tijdens de zazen zijn er twee vormen van aandacht mogelijk. Je kunt zelf kiezen wat je wanneer doet. De eerste vorm is je aandacht te richten op een woord, een zin, je adem, een koan of een onderzoek. Met onderzoek bedoel ik de geest onder de loep te nemen. Als ik me nu eens richt op angst, op een neutrale emotie, de meest voorkomende gedachten: wat is er gaande. Dit onderzoek is geen analyserende manier van kijken. Het is een kwestie van het omvatten, het omhelzen van wat er opkomt. Is er angst, dan omvat ik de angst. Ik kijk er naar, ik vermijd de angst niet. De geest of het bewustzijn is als een spiegel. De tweede vorm van aandachtig zijn, is het alleen maar zitten, oftewel shikantaza. Nu richt ik mijn aandacht niet op iets, maar laat ik de geest grazen. Ik zie wel wat er opkomt, het maakt niet uit: alles is welkom. De waarnemer die er altijd is, kan dan even rusten, of kan een wandeling maken. Shikantaza is midden in een rivier zitten, op een rotsblok, en gewoon maar zitten.

Tijdens de zazen zijn er momenten waarin ik alleen maar zit. Ik ben. Sumedho noemt dit the sound of silence. Dit soort momenten worden gekenmerkt door een bijzondere ervaring van stilte, van zijn, van vreugde. Ook als er verwarring is, en je kunt erbij zijn, dan kan er ook vreugde zijn. Zo te zitten met wat er is, wat het ook is, betekent het opbouwen van een band met (er is alleen maar) dit. Een band opbouwen schept vertrouwen. Vertrouwen in gewaarzijn.

Stel je voor dat je vindt dat je te weinig verantwoordelijkheid neemt in je leven en je te weinig gedisciplineerd bent om deze beoefening te doen. Wat doe je? Je begint erover te denken: klopt het? Waarom lukt het me niet? Dit is niet voor mij. Zen deugt niet, de leraar deugt niet, ik deug niet. Voor je weet, draai je rond in wat Sumedho het wiel van samsara (wij zouden zeggen: het aardse tranendal) noemt. Je valt samen met wat je vindt, met wat je denkt. Dan is het je herinneren van de mogelijkheid van het innerlijk schouwen, van de mogelijkheid van gewaarzijn een kans dit te kennen. Het schouwen van wat er is in plaats van identificatie.

Sumedho: vervolgens kun je zien dat dit kennen je ware natuur is, deze zuivere staat, dit zuiver bewustzijn, dit puur gewaarzijn. Je leert je dat te herinneren, om dat te zijn – je ware thuis – dat wat je werkelijk bent in plaats van dat wat je denkt dat je bent volgens het geconditioneerde denken en voelen van de geest.

Martin Myoki Pol