De vier aspecten van zazen – samadhi

Alle Boeddha’s beschikken over een uitgelezen middel, onovertroffen en vrij van menselijke tussenkomst, om de wonderbaarlijke Dharma via persoonlijke ontmoeting over te leveren en volledig te realiseren.

Dat het zonder enige afwijking van Boeddha tot Boeddha is doorgegeven, is te danken aan de samadhi van zichzelf vervullende activiteit (jijuyu-samadhi). Om vreugdevol te spelen in deze samadhi is het rechte zitten in zazen de juiste toegangspoort.

Dogen – shobogenzo bendowa

June 15, 2020

Teisho: De vier aspecten van zazen

Samadhi of geen onderscheid tussen subject en object

Zodra we in het midden zitten, de adem gewaarzijn en ontspannen en wakker zijn, valt ons een eigenschap direct op. Wat een enorme stroom gedachten, herinneringen, beelden, vreemdsoortige associatieketens – hoe ben ik hier toch aangekomen – , en gevoelens in allerlei soorten en maten. Onophoudelijk. Wat een verbazingwekkende kwaliteit herbergen wij.

Sommigen noemen deze kwaliteit, deze stroom, onrust, en hebben met zazen het middel in handen, hopen zij, om deze stroom in te dammen. Ze leggen kribben aan, graven de vaargeul uit, werpen dammen op en voor problematische beelden bouwen ze een depot voor vervuild slib. Deze zelfgekozen opgave is problematisch omdat een rivier uiteindelijk niet in te dammen is. De rivier kiest een andere loop, zet gebieden onder water en dan zijn er zandzakken nodig om geen natte voeten te krijgen.

De onrust bestrijden kan wel, de stroom stilleggen kan niet. De stroom hoort bij ons en bij ons leven. Net als de bloedstroom, de adem, is alles wat onze geest produceert een natuurlijke stroom. Hoe de onrust te bestrijden? Velen lijden onder de onrust van angstige bezorgdheid.

Een manier om met de onophoudelijke stroom om te gaan, is in te gaan op wat er opkomt. Een gedachte, of een geluid kleeft aan ons. Deze identificatie met de gedachten en gevoelens, met de herinneringen en beelden is het probleem. We beschouwen de stroom als eigen, en ook als onderdeel van de werkelijkheid. Dit klopt ook. Maar, wat doen we veder? We denken na over het denken. Hiermee vormen we een aanvullende laag van betekenis, en ook van identificatie. En in de loop van een leven is er laag na laag van betekenis, constructies en waarheden. De oorspronkelijke onderlaag zijn we uit het oog verloren, vaak weten we niet meer dat er een onderlaag bestaat. En onderlaag is ook een woord, die niet perse correspondeert met wat Suzuki de Grote Geest noemde. Wat het is, is niet te zeggen.

De identificatie met de gedachtestroom doorbreken is het stoppen van illusie. En te ontdekken dat er zich in de loop van mijn leven ontzettend veel lagen hebben afgezet. Deze lagen hoeven niet te worden afgegraven, de lagen te doorzien en het patroon te doorgronden is alles wat nodig is. De zazen doet zijn werk. Wat ook gebeurt is de verslaving aan voorspelbaarheid, aan onveranderlijkheid zien. Regelmatige zazen, geduldig uitgezeten, geeft onbedoeld zicht op de lagen EN af en toe is er contact met mijn of de oorsprong.

Dogen spreekt over samadhi van zichzelf vervullende activiteit. Dit is de toestand waarin we iets doen alleen om het te doen. Er is geen onderscheid tussen wie het doet en wat we doen. Er is geen verschil tussen ons en het andere. Deze samadhi maakt van alles wat we doen een vreugdevol spelen. Zazen wordt door Dogen aangewezen als de toegangspoort om de samadhi te ontdekken en te onderhouden. Via de zazen samadhi ontdek je steeds weer dat alles wat we doen een toegangspoort is naar de vreugdevolle samadhi van zichzelf vervullende activiteit.

Ineens, zonder gezocht te hebben, zonder verwachtingen dat het contact blijft, kijk ik in mijn oorspronkelijke gelaat.

Martin Myoki Pol