De houding van zazen – Het brengen van een offer aan de mug

 In de afgelopen zomer zat ik dagelijks buiten te mediteren. In Zeeland ruisten de bladeren, zat ik in een storm en hoorde ik de meeuwen overvliegen. Op Texel deed ik iedere dag hetzelfde. Geheel anders dan in Zeeland werd ik de eerste avond werkelijk lek gestoken door muggen. Op mijn hoofd, door mijn kleding heen, op mijn voeten; ik was een feestmaal voor de muggen. Wat me verbaasde, ik zat er niet mee. En terwijl ik daar zat, moest ik denken aan het verhaal van een zenmonnik die wel zat met de muggen die hem als feestmaal beschouwden. Het citaat hierboven is de stelling van de zenleraar van deze zenmonnik. 

Voor we beginnen met dit verhaal, nog even dit. Zenbeoefening geeft dus ruimte voor confrontatie met onze stupiditeit en geeft ook een blik die voorbij gaat aan het goede en het kwade, aan het maken van onderscheid. Aandacht bij wat mij nu te doen staat, dit zo goed mogelijk doen en dan staan voor het resultaat. En daar dan weer op afdingen. Wat het ook geworden is, met de aandacht die ik gegeven heb, kon het niet anders uitpakken dan het gedaan heeft. Van daaruit weer verder. 

Vandaag wil ik de blik richten op de houding van geven. Geven is een probleem als wij nog denken in winnen of verlies, in een teveel en een tekort. Vrij van onze angst iets te verliezen ontdekken wij dat de wereld bestaat uit geven. Geven (dana in het Sanskriet) staat in alle spirituele beoefening centraal. Er zijn talloze verhalen die deze houding van geven ondersteunen. Hieronder het verhaal dat mij op Texel te binnen schoot. 

Er was een zenmonnik die zich afvroeg wat hij kon doen aan de muggen die hem zomers lastig vielen. In een Japans zenklooster is het gebruikelijk om het hele jaar met open ramen en deuren te zitten. ‘s Winters betekent dit kou lijden, zomers betekent dit muggen. De monnik had er last van, gestoken te worden terwijl hij geacht werd stil te zitten. En terwijl zij hem staken, de muggen niets aan te doen. Gestoken te worden door de muggen werd een obsessie. De monnik verlangde naar de winter, bedacht talloze manieren om niet gestoken te worden en vroeg zich af wat hij aan zijn lot kon doen. De muggen staken overal, ook door de dunne zomerkleding, vooral bij schemering. Doodslaan zou weer een geheel nieuw probleem geven. Niet bewegen wordt zeer serieus genomen, niet doden evenzeer. En dan ook zo met de jeukende muggenbulten: niet bewegen betekent niet krabben. In een teisho vertelde de leraar, Nakagama Soen, over de Rinzairoku (het onderricht van Linchi) en sprak over de manier om te voorkomen gestoken worden door muggen. De monnik spitste zijn oren. 

Hij bedacht talloze manieren om het gestoken worden te voorkomen: verdelgers, netten, ramen en deuren dicht en airconditioning installeren. Allemaal niet erg realistisch, want tegen de voorschriften en kloosterregels, dus de monniken hielden zich stil. De meester beantwoordde zijn eigen vraag. Hij zei dat er een manier is om niet gestoken te worden. De manier om te voorkomen dat je gestoken wordt door muggen, is hun een genereus offer te brengen. De monnik was ietwat geïrriteerd door dit onderricht. Welk offer, en hoe dan? Wilde de meester dat hij een soetra reciteerde? Als offer? Een paar dagen later realiseerde de monnik zich dat het antwoord op de vraag niet zou ontstaan als hij bleef hangen bij het voorkomen dat hij geprikt zou worden. Voorkomen, of vermijden, is iets wat we graag hebben bij ongewenste zaken. Maar, ongewenste zaken, blijven zich aandienen, hoe we ook proberen deze te ontlopen. Het niet meer hoeven ontlopen, geeft ons de vrijheid om te geven. Ons te geven aan de situatie zoals het is. Een offer te brengen aan de realiteit zoals deze is. Voor ons nu is. 

Een offer te brengen aan de mug betekent de mug in de gelegenheid stellen te doen wat hij nou eenmaal doet. Muggen hebben bloed nodig om te kunnen leven, ik heb bloed. Ik geef mijn bloed aan de mug. Zo word ik niet gestoken terwijl de mug mij steekt. Deze manier om een paradox in woorden te vatten, is typisch voor de zentraditie. 

Het verhaal van de mug is zowel letterlijk als figuurlijk op te vatten. Letterlijk geef ik iets kostbaars aan de mug, de mug kan leven en ik leef met de bulten. Figuurlijk geldt dat als ik niet hoef te voorkomen gestoken te worden, ik vrij ben. Als ik de muggenbulten beschouw als een onvermijdelijk gevolg van gestoken worden, ben ik vrij. Kunnen geven impliceert dat ik (even) vrij ben van bezitsdrang. Dan te leven met de gevolgen van het geven is volstrekt natuurlijk. Staan voor de consequenties betekent vrij zijn van de gevolgen. 

En nu ga ik, als jullie het goedvinden, even een kruis zetten in een muggenbult. Ahhh, fijn! 

Martin Myoki Pol