De houding van zazen – Een doorlopende confrontatie met mijn stupiditeit

 In een gesprek laatst wierp iemand uit een zengroep een belangrijk thema op: hoe moet je nu omgaan met oordelen over slechte dingen die anderen doen. In feite, zo vulde mijn gesprekspartner in, moet je zo iemand niet veroordelen. Toch? In plaats van te antwoorden met de dooddoener – geen idee -, moest ik denken aan een aantal voorbeelden van een houding waar zen of andere religieuze beoefening toe kan leiden. Wellicht ontwikkelt onze beoefening een houding om op een bepaalde wijze in het leven te kunnen staan. Een houding die je aantreft in verschillende tradities en waar ik de komende weken aandacht aan wil besteden. Zo komen we langs lessen van Morinaga, het offeren van bloed aan een mug en de jihad van liefde. Ik bouw de cyclus geleidelijk op, in de jihad van liefde horen we hoe een echtgenoot en vader, Mohamed El Bachiri, omgaat met het verlies van zijn echtgenote aan een terroristische aanslag. Wat doe je als het meest waardevolle in je leven weggerukt wordt? En dan ook nog door medemensen die zichzelf ook, net als jij, moslim noemen. Ik hoop dat deze inzichten en verhalen jullie inspireren voluit voor je beoefening en voor je positie in het leven te gaan staan. 

Deze cyclus is weer niet bedoeld om jullie te vertellen hoe het hoort. Het is niet aan mij, vind ik. Ik weet niet hoe het hoort. En ik weet alleen, voor zover dit een weten genoemd kan worden, wat mijn beoefening aan een houding bijdraagt. Jullie zullen dit zelf moeten uitvogelen, in jullie eigen levens, met de bij jullie horende geschiedenis. Steeds opnieuw, elke dag vers opstaan. Morinaga was een pretentieloze zenleraar uit Japan, hij is gestorven in 1995. De ondertitel van het boek waarin hij zijn weg beschrijft van voordat hij leerling werd tot en met zijn leraarschap luidt: een doorlopende confrontatie met mijn eigen stupiditeit. 

En dit is een krachtig bestanddeel van zenbeoefening. Morinaga beschrijft openlijk de fouten, blunders, schaamtevolle gebeurtenissen die hij veroorzaakt. Wat hij ook doet om het goede te doen, in de richting van zijn leraar, het is steeds niet goed genoeg. En de houding is: voel je steeds een kuiken, een minkukel, hoor je gekwek en zie je gestuntel. Maak op diep niveau kennis met je stupiditeit. Luister naar de innerlijke stem van je ego en hoor het alles weten, of hoor het denken niets te kunnen. Raak er vertrouwd mee en waardeer het. In het boeddhisme gaat het vaak over onze onwetendheid. Als bron van ons eigen lijden, maar ook als bron van ons egocentrisme en van onze neiging niet van fouten te leren en te oordelen. En dus de bron van lijden dat wij veroorzaken. Onwetendheid is een woord dat mij vrijwel niets doet. Maar de oproep van Morinaga dat wij onze stupiditeit of zoals hij in het fragment hierboven verwoordt krankzinnigheid intiem leren kennen zodat we de werkelijkheid gaan zien zoals het is, raakt wel iets aan bij mij. Onwetendheid gaat langs je heen, stupiditeit moet je op het spoor kunnen komen, althans die belofte draagt het woord voor mij in zich. 

Want wat een stupiditeit. Even op een rij, eigen stupiditeit van de afgelopen 24 uur. De opsomming is overigens in het geheel niet compleet. Een negatief oordeel over een familie die op Texel ruimte inneemt op een terras, 

een zeldzame rugpijn die ik niet wens te hebben, een poging vanuit mijn gedachten iemand van mij te laten houden zoals ik in mijn hoofd heb, de vraag of alles op mijn werk goed gaat omdat ik niets hoor, de sluimerende bezorgdheid over hoe het toch verder moet met de wereld. Ik hoor jullie zeggen: maar dat is het resultaat van helder denken. Bezorgdheid over de wereld. Maar, waar voor mij de stupiditeit zit, is deze gedachten niet te laten volgen door anders te handelen, maar het te laten bij de zorgen alleen. 

Deze en zoveel mogelijk voorbeelden van het gewaar worden van de eigen stupiditeit, is een belangrijk onderdeel van ons spiritueel werk. Waarom? We zijn op zoek naar geluk, naar evenwicht, naar bevrijding van lijden, naar opheffing van pijn. We zijn op zoek naar een plaats of naar een toestand waarin we gelukkig zijn of geen pijn meer hebben. Deze plaats of toestand zullen we nooit vinden, nooit duurzaam. En dit zorgt voor nieuwe constructies, nieuwe verwarring en nieuwe stupiditeit. En zo draaien we rond. Door alle voorspellende, verklarende en bezwerende pogingen van de kleine geest te kennen en deze stupiditeit te noemen, ontstaat er ruimte. Allereerst om te beginnen, af en toe eens te lachen om jezelf. Het is verbazingwekkend dat wij in zazen gezeten niet voortdurend schaterlachen om wat de geest te berde brengt. Daarna herkennen we de manier van doen: niet weten leidt bij ons angst en bezorgdheid en deze bezweren we. Voor beoefening zonder dit te weten, tijdens beoefening raken we ermee vertrouwd. En zo ontstaat ruimte voor het zien van de werkelijkheid. 

Angst hoeft niet meer te worden bezworen, maar mag gewoon bestaan. En zo voort, met alles wat er leeft. Zo is zazen het medicijn geworden, niet om ons te genezen van de stupiditeit, maar om ons te genezen van het niet meer stupide willen zijn. Intiem contact hebben met onze stupiditeit is wijsheid, is verlichting. 

Stupiditeit kennen is ons goud! 

Martin Myoki Pol