De drie pure voorschriften

De Drie Pure Voorschriften dateren van voor onze jaartelling, en staan beschreven in de Dharmapadda (weg van de wet of waarheid), onderdeel van de Pali Canon. In de Jukai ceremonie, zoals deze in de Soto zen traditie wordt uitgevoerd, zijn de voorschriften als volgt gedefinieerd:

Ik beloof alle vormen en ceremonies te omarmen en te ondersteunen

Ik beloof alle goeds te omarmen en te ondersteunen

Ik beloof alle levende wezens te omarmen en te ondersteunen

Je zou kunnen zeggen dat deze drie beloften een uitwerking zijn van het vers uit de Dharmapadda. Toen ik Jukai deed, werden de woorden uit de Dharmapadda gebruikt. Voor deze teisho wil ik de aandacht dan ook vestigen op het oorspronkelijke vers. Het sluit wonderwel aan op onze uitwisseling over handelen vanuit angst, weerstand en handelen vanuit vertrouwen.

Uit de oorspronkelijke teksten komt naar voren dat de mens niet fundamenteel slecht of goed is, en dat er in mensen het verlangen bestaat goed te doen. Je zou kunnen zeggen; hoe meer in de macht van de drie vergiften men is, hoe meer men geneigd is vanuit angst, haat en onderscheid te denken en te doen.

Wat betekent afzien van het kwade te doen? Simpelweg doen wat je vermoedelijk al doet. Het betekent dat je bij alles wat je gaat doen, bedenkt wat je motieven zijn en je gedrag eventueel bijstuurt wanneer je ontdekt dat er kwaad schuilt in je intenties of in je handelen. Soms ontdek je kwade motieven terwijl je handelt. Dan is het juist om deze te onderkennen en onderwijl uit te spreken of om te zetten. En op andere momenten ontdek je na afloop dat er sprake was van kwade intenties of hoor je terug dat je handelen zo gevallen is. Dan toon je berouw, onderzoekt je motieven en probeert het opnieuw. Elke dag heb je de mogelijkheid je voor te nemen af te zien van het kwade.

Beloven af te zien van het kwade te doen, verheldert hoe sterk de kracht van het kwade doen is. Hoe gemakkelijk het is slechts in je eigenbelang te handelen (iedereen moet zichzelf redden), hoe sterk impulsen kunnen zijn bij opgekomen sterke emoties (per mail reageren als je je gekwetst voelt) en hoe sterk de illusie is dat ik een afgescheiden persoon ben, dat ik kan winnen en dat anderen kunnen verliezen.

Beloven slechts het goede te doen is het spiegelbeeld van de bovenstaande. Beloven af te zien het kwade te doen, betekent de belofte het goede te doen. De Pali aanduiding voor het goede doen kusala. Dit betekent heilzaam, vaardig (handelen). Het woord kusala is afgeleid van het woord kusa, wat een bepaald soort gras is. Monniken maakten meditatiekussens om zich tijdens het mediteren beschermd te weten van insecten, en ook de insecten te beschermen. Omdat het gras scherp was, was er vaardigheid nodig om dit gras te plukken. Zo is kusala ontstaan. In plaats van het goede te doen – wij hebben beelden van wat goed is – kun je dus ook zeggen: is mijn gedrag heilzaam, of is mijn gedrag een voorbeeld van vaardig handelen?

Zoals we al vaker besproken hebben, overzien wij van sommig handelen prima de schadelijke gevolgen. We spreken al over vliegschaamte, maar zo zouden vleesschaamte, ruzieschaamte, snauwschaamte of afvalschaamte niet misstaan. Van veel van ons handelen overzien wij de gevolgen slecht. Weten dat wat je gaat doen, schadelijk zal uitpakken, en dan ervan afzien, is goed te beloven. Maar de intentie uitspreken het goede te doen en het kwade te laten, terwijl we doorgaans niet in extenso weten wat de gevolgen van ons handelen zijn, gaat over verantwoordelijk zijn.

Beloven het goede te doen en het kwade te vermijden is vooral je verantwoordelijk te weten voor je gedrag. Sterker nog, ook voor je gedrag uit het verleden ben je verantwoordelijk. Met de drie geloften toevlucht te nemen en het goede te doen kun je het journaal niet meer kijken met de gedachte: wat zijn ze toch aan het doen? Voor het aanspoelen van de inhoud van 270 zeecontainers ben je medeverantwoordelijk, omdat een deel van de spullen voor jou bedoeld was. Kijkend naar de gevolgen van de oorlog in Jemen, in de wetenschap dat ik met al het bestaande verbonden is, realiseer ik me dat ik medeverantwoordelijk ben. Niet alleen steunt Nederland Saoedi-Arabië, de weerzin die ik in het algemeen in mezelf aantref verschilt niet veel van de weerzin die de strijdende partijen voortdrijft. De haat in mij is een drijvende kracht in mensen. Met dit inzicht kun je nooit meer onwetend zijn over de haat in je.

Misschien is de interessantste belofte wel de geest te zuiveren. Wat zou dat in kunnen houden? Dogen en andere zenmeesters uit de Soto traditie zouden ongetwijfeld stellen dat zazen het middel is om de geest te zuiveren. En uit eigen ervaring, nadat ik jaren allerlei doelen heb nagestreefd via de zen, kan ik dit sinds een paar jaar beamen: doe zo vaak mogelijk zazen. Al heb je maar 10 minuten, doe aan zazen.

Als zuiveren gelezen wordt als schoonmaken, heeft zazen een opruimende werking. Of je nu spreekt van blokkades, taboes, patronen, gepieker; je ziel en zaligheid in zazen leggen ruimt spinrag op. Hoe?

Door met je hoofd in een spinnenweb terecht te komen, in plaats van ernaar te kijken en te denken: nou heb ik net schoongemaakt en hangt er opnieuw een spinnenweb. Zazen reinigt omdat je leert te zijn met wat er is. Geen mitsen, geen maren. Te zijn met wat er is, IS verlichting; het maakt ruimte en geeft aandacht aan zoals het is.

Kunnen zijn met wat er is, geeft ruimte en een opgewekt gemoed (hoe dat komt, weet ik niet). De ruimte en het inzicht in de drie vergiften in jou, zorgen voor een andere kijk op wat je te doen staat. Je gaat gemakkelijker in de schoenen van een ander staan, je biedt vaker excuses aan, je ontdekt dat stilstaan bij moeilijkheden het leven niet lastiger maakt, maar meer de moeite waard. En, niet onbelangrijk, het scheelt je ontzettend veel energie lastige zaken van je af te houden of smoezen te verzinnen om jezelf om de tuin te leiden.

En…je ontdekt dat alles en iedereen je ondersteunt en helpt, als je je ogen goed open hebt. Zo wordt een verloren fiets de start van een vreugdevol aantal ontdekkingen (zie stukje Wim Pekelder).