Bodhidharma – Leven en werk 

 In de zentraditie is Bodhidharma is een belangrijke en een mysterieuze figuur. Net als en nog meer dan andere zenleraren is het levensverhaal van Bodhidharma gehuld in raadselen. Hij zou in de lijn van de Boeddha staan als 28ste generatie opvolger. En hij zou van India naar China afgereisd zijn om het boeddhisme te verspreiden, net in een periode waarin het boeddhisme wortel schoot. Hij wordt beschouwd als de eerste zenleraar van de mahayana boeddhistische school die zich in China vestigde. Het Indiase boeddhisme ontwikkelde zich in samenhang met het taoïsme en confucianisme tot een derde religieuze stroming. De Chinezen hadden weinig op met een aantal typische Indiase boeddhistische begrippen. Bodhisattva (confuciaanse tegenhanger: deugdvol leven), boeddhanatuur (taoïstische tegenhanger: tao) en meditatie en ritueel (taoïsten mediteerden ook, confucianen kenden ook rituelen) wortelden in China. 

Bodhidharma verpersoonlijkt deze ontwikkeling. Hij wordt in verband gebracht met de ontwikkeling van kungfu vanuit het Shaolin klooster, met de introductie van thee in China en met het zogenaamde muur zitten, in feite een benaming voor hoe wij in zazen zitten. Hij zou de eerbiedwaardige leeftijd van 150 jaar hebben bereikt, en hij zou zoals Jezus opgestaan zijn uit zijn graf. Mensen kwamen een man tegen met één sandaal, volgelingen gingen in het graf kijken en zagen één sandaal liggen. 

Het Ch’an boeddhisme vestigde zich in China, bloeide en reisde sindsdien over de hele wereld. Het Ch’an boeddhisme richt zich op het verwerkelijken van onze boeddha, verlichte, potentie. Verlichting wil zeggen niet meer gebonden zijn aan of niet meer identificeren met het lijden, geen lijden meer toevoegen. Het boeddhisme kan alleen in dit leven beoefend en gerealiseerd worden. Het valt niet te theoretiseren, alleen in de praktijk te brengen. Beoefenen is niet voor eigen geluk alleen, maar om in het leven van alledag vrij te zijn, en zo bevrijdend te zijn voor anderen. Ch’an werd in Japan zen genoemd. 

Aan Bodhidharma wordt een aantal verhalen en geschriften toegeschreven. Uitgebreider wil ik stilstaan bij zijn Verhandeling over de viervoudige oefening door middel van de tweevoudige toegang waarin hij twee ingangen voor beoefening beschrijft en uitwerkt. Dit is voor ons bruikbaar. Met het verwerven van inzicht alleen zijn wij er niet, aldus Bodhidharma, we moeten het inzicht realiseren, in de praktijk brengen, in ons huidige dagelijkse leven. 

Verhalen over zenleraren zijn altijd bedoeld als illustratie van wat zenbeoefening vermag. En omdat veel van de verhalen opgetekend werden na het overlijden van de leraar in kwestie, werd het leven van de zenleraar een manier om de bijzondere kwaliteiten van de zenschool te benadrukken. Zo wordt het verhaal verteld over de toenmalige keizer Wu van China die hoorde over Bodhidharma. De keizer had diverse kloosters en tempels helpen bouwen en had het boeddhisme omarmd. Hij ontbood Bodhidharma en het volgende gesprek ontspon zich: 

De keizer: “Wat is de diepste betekenis van de heilige waarheid?” 

Bodhidharma antwoordde: “Uitgestrekte leegte waar niets heilig is.” 

De keizer: “Wat is mijn verdienste voor het bouwen van talloze kloosters?” 

Bodhidharma: “Geen verdienste”. 

De keizer: “Wie is degene die voor mij staat?” 

Bodhidharma: “Dat weet ik niet.” 

De keizer begreep dit niet. Bodhidharma verliet het paleis. 

Dit is stevig onderricht dat de vorm aanneemt van een koan. De koanstudie als middel tot verlichting ontwikkelde zich een paar eeuwen later in de tijd, Bodhidharma strooide er alvast mee. Een vraag naar de diepste betekenis is een vraag om een hapklaar inzicht. Hapklaar inzicht in de werkelijkheid is kansloos, want de werkelijkheid is ongedeeld, tijdloos, belangeloos en beeldloos. Wij schilderen onze interpretatie van de werkelijkheid op een canvas dat altijd leeg blijft (vrij naar de lotussoetra). Wat wij werkelijkheid noemen is een verzameling van momenten die onderling afhankelijk ontstaan, die zonder betekenis zijn en die permanent in beweging zijn. De werkelijkheid kan geen betekenis hebben, wij geven betekenis en daarmee zetten wij de beweging vast. Helemaal niet erg trouwens, als je het maar weet. En je oefent de beweging te zien. Zo is een persoon die voor ons staat levende werkelijkheid, en om deze reden kun je in feite nooit concluderen: oh, is een man, een vrouw, oud, jong, slim, dom, aardig, horkerig. Dit doen wij natuurlijk voortdurend, zo denken wij grip te krijgen. Maar degene die voor mij staat, is ondanks onze ervaringen in het leven, uitgestrekte openheid (een andere mogelijke vertaling van sunyata). 

Een boeddha, een bodhisattva, een gewoon wijs mens ziet altijd twee dingen tegelijkertijd. Een boom en geen boom, een mens en geen mens. Een boeddha loenst de wereld in, ziet uitgestrekte leegte en allemaal vormen. En de boeddha weet niet wat hij of zij ziet. Dat is onze ware natuur. 

Martin Myoki Pol