Bodhidarma – Oefening 3

 Verhandeling over de viervoudige oefening door middel van de tweevoudige toegang 

February 3, 2022

Teisho: Oefening 3: niet-zoeken

 De derde oefening is niet-zoeken. De mensen op deze wereld verkeren vaak in onwetendheid. Het achterna lopen van verlangen is wat bedoeld wordt met zoeken. De wijzen ontwaken tot de waarheid. Zij leven het principe van de ware aard en zij transformeren de negatieve effecten van de conventionele werkelijkheid; zonder inspanning brengen zij hun geest tot rust. Ook al bewegen zij zich in fysieke zin door samsara, ze herkennen dat de tienduizenden dingen leeg zijn. Zij wensen niets en genieten noch van verdiensten, noch van duisternis, die elkaar overigens altijd afwisselen. Te verblijven in de drie werelden is als verblijven in een brandend huis. Een lichaam hebben betekent uiteindelijk te lijden. Wie kan vrede verwerven? Indien men dit inzicht bereikt, zal men gehechtheid aan de dingen opgeven, zullen valse concepten verdwijnen en het zoeken zal ophouden. De soetra zegt: zoeken is lijden, niet zoeken is gelukzaligheid. Begrijp dat niet-zoeken de ware beoefening van het pad is. Daarom wordt het de oefening van niet-zoeken genoemd. 

(Uit de verhandeling van Bodhidharma, vertaling in het Engels Guo Gu) 

Omdat dit moment bepaald is door al het voorgaande, en ik heel beperkt invloed heb op wat nu gebeurt, zijn belangrijke oefeningen onrecht te verdragen en aanpassing aan de omstandigheden. Wat er gebeurt, is beperkt beïnvloedbaar. Hoe we ermee omgaan, hoe we ons verhouden tot wat er gebeurt, is tenminste voor een deel aan ons. Dit te onderzoeken leidt tot de ontdekking dat er weerstand is, dat we wat gebeurt indelen in tegenstellingen en dat onmacht een toestand is die ons in de greep heeft. Kennen we deze groeven heel intiem, dan kunnen we ons op een heilzame manier verhouden met wat er ook al weer gebeurde. Dit vergt mentale flexibiliteit die we beoefenen via zazen. Voordat we naar niet-zoeken gaan kijken, eerst nog even het volgende: ondanks onze geringe invloed op wat er gebeurt in ons leven, hebben we een grote verantwoordelijkheid voor alles wat gebeurt en voor alles wat we doen. Handelen vanuit verantwoordelijkheid is te verkiezen boven te handelen vanuit schuld. 

Na de werking van karma te zien en berouw daarover te leren omarmen en flexibel te leren worden om ons te kunnen aanpassen aan de omstandigheden, propageert Bodhidharma als derde oefening: niet-zoeken. 

Onze wil is zeer sterk ontwikkeld, en houdt ons in leven. Maar, zoals in de tekst van de tweede oefening stond – we worden rondgeslingerd door gehechtheid – is er ook willen dat lijden vergroot, dat van ons en dat van anderen. Veel van wat wij willen, heeft de potentie om anderen te beschadigen. In de tekst bij deze oefening schrijft Bodhidharma dat wij mensen onwetendheid zijn en verlangens achterna lopen. Zoals ik al eerder gezegd heb, is het niet de bedoeling om onze verlangens te doven, want dan stoppen wij mens te zijn. Wat deze oefening behelst is dus niet hetzelfde als verlangen doven. Wat dan houdt deze oefening in? 

Ten eerste is altijd de beweging als het over deze teksten gaat: ken je verlangens heel goed. Paradoxaal is de oefening niet-zoeken een uitnodiging of een oproep om het zoeken te zien. Zie verlangens opkomen en wegdrijven en benader ze als je beste vriend: positief, empathisch, niet oordelend en liefdevol. Zie de schaamte die leeft rondom sommige verlangens. Voel de pijn die voortkomt uit niet ingeloste diepe verlangens. Alles is goed, niets te veranderen. 

De tweede beweging is dan in te zien dat er heilzaam en onheilzaam zoeken bestaat. En in alle verlangen zijn deze twee facetten steeds aanwezig. Zo ook met verlangens rondom de spirituele weg. Verlangens die raken aan 

het door middel van beoefening een beter leven krijgen, zijn onvervulbaar en daarom onheilzaam. Heilzaam is het verlangen dit alles te doen om het gewoon te doen. Geen hoger doel dan enkel nu zazen te doen. De tekst bij deze oefening niet-zoeken spreekt hierover. Wijzen bewegen zich door onze wereld wetend dat de dingen leeg zijn. Zazen is ook leeg van een eigen bestaan, en bestaat uit al het bestaande. Een wijze, om het woordgebruik van Bodhidharma over te nemen, ziet dat niet ik verlangens heb, verlangens zijn onderdeel van de wereld en dus ook van mij. Het verlangt, niet ik. 

En dan een derde beweging die wat mij betreft uit deze oefening spreekt: zij wensen niets en genieten noch van verdiensten, schrijft Bodhidharma. Kun je leven met wat zich aandient en daar tevreden mee zijn? De conclusie is veelal: nee, dat kan ik niet. Ik kan niet leven met geen liefde, met mijn familie, met mijn ziekte. En toch, is dit precies de oefening. 

Verderop schrijft Bodhidharma dat wie een lichaam heeft, lijdt. Omdat wij leven, verlangen wij. En omdat wij verlangen, lijden wij. 

Wie kan in vrede leven? Degene die precies kan leven met wat er is. Laait het Corona virus weer op en moeten wij weer geloven aan beperkende maatregelen? Goed, ik verlangde iets anders, en ik verander mijn leven zodat het voor mij weer past. Vrede met de maatregelen? Ja hoor, is goed, kom maar op. Balen ondertussen is natuurlijk gewoon toegestaan. Het lichaam dat klachten ontwikkeld, de dokter die zegt: ja, je hebt dit of dat. Samen met verdriet en pijn daarover, weet ik ook: een lichaam hebben betekent te lijden. Ga ik doen: lijden. Geduldig, liefdevol en empathisch kan ik zijn tegenover dit lijdende lichaam. Het doet zo zijn best, ik ben hem dankbaar. 

Niet-zoeken is een hele belangrijke oefening om dankbaar en tevreden te zijn met wat het leven brengt. Nooit houdt dit oefenen op. Gelukkig niet, want een teken dat ik leef! 

Martin Myoki Pol