Angst
Het leven is geen probleem dat moet worden opgelost, maar een werkelijkheid die moet worden beleefd
(Kierkegaard)
March 31, 2020
Teisho: Angst
Angst is misschien wel de belangrijkste factor in ons gedrag, en het is tegelijkertijd een gevoel waarvan we bevrijd willen zijn. Bevrijd willen zijn van angst, zorgen, piekeren of gespannenheid is misschien de meest voorkomende aanleiding aan meditatie te beginnen.
Het evolutionaire doel van angst is helder: zo voorzichtig mogelijk manoeuvreren opdat wij overleven en als we in gevaar zijn, doen wat nodig is om in veiligheid te geraken. Daar is niets op af te dingen. Waarom zouden we daar vanaf willen? Angst is een nuttige emotie.
Als je bij jezelf nagaat hoe angst werkt, kom je erachter dat de hierboven beschreven emotie in feite geen probleem is. Ben je in gevaar, dan heb je vaak pas achteraf door wat er gebeurde en wat ‘ik’ gedaan heb om het gevaar af te wenden. Je zou kunnen zeggen dat het gevaar, de angst en mijn reactie ik-loos zijn. De interpretatie van de situatie en het handelen gebeurt door mij buiten mij om. In feite zijn het net als ademhalen, bloedcirculatie, spijsvertering, slapen en wakker worden geautomatiseerde processen. En wat een zegen! Stel je voor dat je na het eten ook nog eens zou moeten bezig zijn met het verteren van je eten! Je kunt nu ook een boek lezen.
Omgaan met gevaar delegeren we dus redelijk succesvol. Wat is dan ons probleem met angst?
We hebben een probleem met angst omdat we ons in feite permanent onveilig voelen. Daadwerkelijk gevaar wordt voor ons opgemerkt. Maar voor het overige bestaat ons leven veelal uit (veronderstelde) bedreigingen. We maken ons zorgen: vind ik een relatie, kan ik deze relatie behouden, word ik ontslagen, kan ik carrière maken, zijn mijn kinderen veilig, kan ik mijn huis behouden, zie ik nou lekkage, voel ik nou wat in mijn hartstreek, blijft iedereen om mij heen gezond, en mogelijk de sterkste angst: ga ook ik op een gegeven moment dood? En hoe dan?
De onvoorspelbaarheid van deze onveiligheid proberen we op te heffen door voor alle zorgen waterdichte constructies te bedenken. De zorgen moeten worden opgelost, dichtgekit met waterdichte kit. Met het denken pogen we het onvoorspelbare voorspelbaar te maken.
En? Lukt dit een beetje? Misschien heb je inmiddels ontdekt dat het onvoorspelbare leven het ware leven is. In het ware leven verandert alles voortdurend – onvoorspelbaarheid is het enige dat voorspelbaar is -, ons denken kan veel niet voorzien, we doorzien niet alle consequenties van ons handelen: we tasten in het duister. Er is werkelijkheid die beleefd moet worden, zoals Kierkegaard het verwoordde. Veel is niet op te lossen, ook omdat het vaak nog niet gebeurd is.
Dit tasten in het duister geldt voor ons leven. En als we ons er niet van bewust zijn, belasten we ons ‘angst-reactie-systeem’ met zorgen. We zijn voortdurend bezorgd, gespannen, schaamtevol en angstig. Nooit helemaal op het gemak, altijd op hete kolen zittend. Wanhopig over de onrust die er altijd is (ook als we op vakantie zijn, of als we in zazen zitten). Kierkegaard sprak in dit verband over vertwijfeling. Je kunt het ook wanhoop noemen.
In zen is de reactie op deze vertwijfeling: werk precies hiermee. Wees aandachtig bij het ongemak, bij de hete kolen. Bayda, zenleraar in San Diego, noemt dit: “working with our Me-stuff”. Aandacht hebben voor de me-stuff maakt het niet weg, maar haalt op een voor mij onuitlegbare manier de angel eruit. Ongemak of ongemak dat wij voorzien, geeft verkramping. We leven in een kramp, vanuit weerstand. We doen aan slaapwandelen, of zoals in sommige teksten omschreven wordt, we verkeren in een droomwereld waarin wat wij waarnemen en verzinnen als waar geldt.
Zij die een start maken met een spiritueel pad, zeggen dat zij vooral meer rust, meer aandacht willen hebben en dat zij zich minder zorgen willen maken en meer zouden willen genieten. Dan kan de boodschap je spirituele weg start precies in datgene waar je vanaf zou willen niet bij iedereen direct goedkeuring wegdragen. Op naar het zien van je wanhoop en angst in plaats van het willen oplossen ervan is toch echt onze weg.
Martin Myoki Pol